Вярнуліся пагарэльцамі

Раённая паліклініка, 8 гадзін раніцы. У лабараторыі чарга даўжынёю на ўвесь калідор. Жанчына, якая стаяла перада мной, сказала тры словы з такім вымаўленнем, што я не ўтрымаўся, спытаў: «Вы з Германіі?» Адказ быў нечаканы: «Не, я з Парагвая».

Новая знаёмая зап­ра­сі­ла мяне ў госці, чым я і скарыстаўся праз пару дзён.

«Праходзьце смялей, — сустрэла ў дзвярах сваёй кватэры Надзея Аляк­се­еўна Лузгіна. — Жывём з мамаю Таццянай Адамаўнай Капчук. Ёй 92-гі год. Яна пры добрай памяці».
Далей Таццяна Ада­маў­на распавяла мне пра жыццё за мяжой, вяртанне на радзіму.

Уцекачы ў Парагвай

Жылі мы ў Брэсцкай вобласці, у вёсцы Рубель. Была добрая гаспадарка. Але часта даходзілі да нас чуткі, што прыйдуць хутка бальшавікі, усё адбяруць, а нас адправяць у Сібір. Таму ў 1937 годзе сабраліся і паехалі. Улады Парагвая заахвочвалі такія пераезды.

На новым месцы мы хутка абжыліся. Пабудавалі хутар, ферму. Круглы год там растуць апельсіны, ман­дарыны, бананы, гра­наты. Кукуруза за год дае тры ўраджаі. Ёю карміліся і кармілі жывёлу.

Пшанічнай мукі было так многа, што на базары за яе прасілі капейкі, таму жыта мы не сеялі.

На двары была ў нас гліняная печка, але часцей гатавалі страву на вогнішчы. Пакладуць радком два бервяны, з канца падпаляць, яны гараць без полымя, але зырка. Каля гэтага агню тройчы ў дзень пілі матэ (чай). Пілі з аднаго калабаса (кубачак у форме грушы) па чарзе, з дапамогай бамбізья (такой трубачкі з срэбра ці пазалочанай).

На гэтай ферме мы жылі з 1937 па 1950 год. Тут у 1940 годзе нарадзілася На­дзея.

Перасяленцы з Украіны, Беларусі і Расіі жылі друж­на, пабудавалі шко­лу, у якую нанялі нас­таўніцу іспанскай мо­вы. Роднай мове дзяцей вучылі самі. Часта ладзілі сходкі, на якіх спявалі песні, ставілі пас­таноўкі, бо ў кожнага з нас у душы жыла радзіма з яе песнямі.

Час сусветнай вайны

Аб тым, што на радзіме ідзе вайна, мы доўга не ведалі. Мусіць, падчас канца вайны да нас сталі пры­язджаць бежанцы, рас­казваць пра вайну. Боль­шасць з іх бы­лі з Расіі. Мы хадзілі да іх, шукалі землякоў-беларусаў, але такіх не было.

Праз некаторы час бабуля Варвара даведалася, што сям’я яе сястры на Брэстчыне згарэла, немцы спалілі людзей у хляву. Бабуля вельмі плакала.

Пераезд у горад

У 1950 годзе мы пакінулі ферму і пераехалі ў горад Энкарнасьон. Муж працаваў у марскім порце, я была дома. Мы былі людзьмі сярэдняга дастатку. Тут пачаліся сус­трэчы з мясцовымі камуністамі, усё часцей успаміналі Беларусь. Камуністы вялі гаворку аб вяртанні на радзіму.

А пад Новы 1952 год мы пераехалі ў сталіцу Аргенціны. У гэты час камуністы мелі тут вялікі ўплыў на грамадскую дум­ку. Рускія, украінцы і беларусы пабудавалі свой клуб, у якім ладзілі сустрэчы, вяселлі. Тут працавалі розныя гурткі для дзяцей, у тым ліку і гурток рускай мовы.

Трапілі ў пекла

Пачалася агітацыя за вяртанне нас на радзіму. Камуністы расказвалі пра тое цудоўнае шчасце, што чакае нас там. Дзяцей прымалі ў піянеры, дарослыя хадзілі на па­літ­заняткі. Былі вы­пад­кі, калі ўлада арыштоўвала прапа­ган­дыс­таў і сажала ў турму. Тады для такіх збіраліся грошы.

За пераезд трэба было заплаціць 3 тысячы песа. Калі ў каго грошай не было, Савецкае пасольства аплачвала пераезд. Мы заплацілі сваімі гра­шыма, аб чым пасля шкадавалі.

На караблі нас было больш за 700 чалавек. Па прыездзе на радзіму ў нас адабралі пашпарты і адправілі працаваць у калгас. Гэта быў 1956 год.

Мы вярнуліся як пагарэльцы, бо ўвесь  свой скарб па­кі­нулі ў Аргенціне. Мяне адпра­вілі працаваць даяркай, мужа — кладаўшчыком. З вёскі не маглі нікуды выехаць, бо не было пашпарта. Трапілі не ў рай, а ў пекла.

Аповед маці дапоўніла яе дачка Надзея Аляк­се­еў­на.

Людзі без пашпарта

Пасяліліся мы ў ­вёсцы Харомск Брэсцкай воб­лас­ці. У Аргенціне я скон­чыла 8 класаў, вучылася два гады ў мас­тацкім каледжы шыць прыгожае адзенне. Рускай мовай валодала кепска. Трошкі гаварыла па-беларуску. ­Пераняла ад бацькоў, ад бабулі. Але гэтага для вольных зносін з вяскоўцамі было вельмі мала, таму з мяне пасмейваліся, але не крыўдзілі.

Каб вырвацца з гэтага цяжкага становішча, у якім апынулася ўся сям’я, вырашана было мне па­кі­нуць вёску і ехаць у горад. У 1957 годзе паехала ў Пінск. Але са мною ніхто не хацеў гаварыць, бо не было пашпарта.

У адчаі зайшла ў кабінет сакратара райкама камсамола. Я расказала яму пра піянераў у Аргенціне, пра абяцаны нам рай у Беларусі, пра тое, што я ўмею прыгожа шыць.

Малады ветлівы хлопец выслухаў мяне і паабяцаў дапамагчы. Хутка ў маіх руках была паперка, у якой ён прасіў дырэктара мастацкай фабрыкі прыняць мяне на работу. Так я стала зарабляць свае першыя грошы.

Цяпер шыю для душы

Год хадзіла ў вячэрнюю школу, каб падвучыць рускую мову. Беларускую перанімала ад жыхароў вёсак. Вельмі шкадую і не разумею, чаму беларусы цураюцца роднай мовы. Яна такая прыгожая, такая пявучая.

Хутка я пазнаёмілася са студэнтам мілія­ра­тыў­нага тэхнікума. Калі ён скончыў вучыцца, ажа­ніліся і паехалі на яго радзі­му – на Віцебшчыну.

У 1968 годзе пераехалі ў Салігорск. У 2000-м муж памёр. У мяне трое дзяцей, усе маюць вышэйшую адукацыю.

Быў час, калі пасля Чарнобыльскай аварыі актыўна супрацоўнічала на ніве аздараўлення беларус­кіх дзяцей у Іспаніі. Цяпер я на пенсіі, Па-ранейшаму для душы шыю сабе ды суседзям адзенне.

Уладзімір Дамель